گزیده ی برخی از فرمایشات امام صادق علیه السلام

1-قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام؛ «یَعِیشُ النَّاسُ بِإِحْسَانِهِمْ أَکْثَرَ مِمَّا یَعِیشُونَ بِأَعْمَارِهِمْ وَ یَمُوتُونَ‏ بِذُنُوبِهِمْ أَکْثَرَ مِمَّا یَمُوتُونَ‏ بِآجَالِهِمْ.»، (بحار الانوار، ج5،ص140)

امام صادق علیه السلام، می فرماید: مردم بیش از اینکه با عمر خود زندگی کنند، با احسان و نیکو کاری خویش زندگی می کنند. و بیش از اینکه به سبب فرا رسیدن اجل خود بمیرند، بر اثر گناهان خود می میرند.

این جهان عالم سبب و مسبببات است، بسیاری از اوقات ما رابطه ی اشیاء را نمی دانیم، و بر اساس تعالیم وحی میدانیم که بین آنها رابطه بر قرار است، مثلا سحر خیزی سبب ازدیاد رزق و روزی می شود، یا صدقه موجب افزایش روزی انسان می شود. در ظاهر با صدقه دادن ما فکر می کنیم که روزی ما کم می شود، در حالیکه بین صدقه دادن و افزایش روزی رابطه وجود دارد، در این روایت شریف امام صادق علیه السلام، می فرماید؛ که نیکو کاری و احسان به مردم، سبب از دیاد، عمر می شود، بسیاری از افراد، بخاطر نیکوکاری شان زنده اند، تا عمر طبیعی. در روایات دیگر نیز صله ی رحیم، و پیوند با خویشان، موجب افزایش عمر، معرفی شده است. اما در مقابل، قطع با ارحام، و گناه سبب کوتاه شدن عمر انسان، بیان شده است. که بسیاری از افراد بخاطر مرتکب شدن گناهان از این دنیا، می روند، تا فرا رسیدن اجلش.

2-و قال علیه السلام؛«ثَلَاثَةٌ لَا تُعْرَفُ إِلَّا فِی ثَلَاثِ مَوَاطِنَ- لَا یُعْرَفُ الْحَلِیمُ إِلَّا عِنْدَ الْغَضَبِ وَ لَا الشُّجَاعُ إِلَّا عِنْدَ الْحَرْبِ وَ لَا أَخٌ إِلَّا عِنْدَ الْحَاجَة»، (بحار الانوار، ج75، ص229)

امام صادق علیه السلام، می فرماید: سه کس را در سه جا می توان شناخت؛1- انسان بردبار را در هنگام خشم و غضب، 2- انسان شجاع را در هنگام نبرد، و 3- برادر را در هنگام نیاز و حاجت می توان شناخت. آری بسیارند افرادی که خود را در ظاهر انسان حلیم و بردبار نشان می دهند، اما تا آزمایش نشوند، دانسته نمی شوند، یا افرادی هستند که در زبان بسیار اظهار شجاعت می کنند، اما شجاع واقعی در میدان نبرد، خود را نشان می دهد، و یا بسیاری از افراد اظهار دوستی می کنند، و انسان فکر می کند، که واقعا دوست اوست، اما هنگام نیاز، کمیتش می لنگد. امام صادق علیه السلام، میفرماید؛ اگر می خواهید، این سه گروه را بشناسید، در این سه مورد امتحان کنید، که اگر واقعا انسان در هنگام غضب که می تواند غضبش را اعمال کند، جلو خود را بگیرد، معلوم می شود که انسان حلیم و برد بار است. همین گونه شجاعت در میدان عمل، در آنجا که پای جانش مطرح است، اگر جان فشانی نماید، معلوم می شود که شجاع است. دوست واقعی هم در هنگام گرفتاری انسان، اگر تمام تلاشش را بکار بگیرد، تا مشکل دوستش را حل نماید، معلوم است، که او را دوست، و الا مگسانند دور شیرینی.

3-وَ قَالَ علیه السلام،‏ «صَلَاحُ حَالِ التَّعَایُشِ وَ التَّعَاشُرِ مِلْ‏ءُ مِکْیَالٍ‏  ثُلُثَاهُ فِطْنَةٌ وَ ثُلُثُهُ تَغَافُلٌ.»، (بحار الانوار، ج75، ص 241) امام صادق علیه السلام، می فرماید: اصلاح زندگانی فردی و اجتماعی چون پیمانه ی پُری است که دو سومش زیرکی، و یک سومش چشم پوشی است. برای اینکه زندگی انسان در مسیر صحیح قرار بگیرد، باید انسان روابط خود را کنترل نماید، و با فتانت و زیرکی، رابطه فردی و اجتماعی خویش را به پیش ببرد. در عین حال که نباید ساده لوح و زود باور باشد، در بسیاری از جاها هم باید اغماض و چشم پوشی داشته باشد، چون افرادی که انسان با آنها ارتباط دارد، به گفته ی معروف ممکن الخطا هستند. زندگی وقتی گوارا می شود، که گذشت در زندگی حاکم باشد. به گفته آن بنده خدا که؛ تاوقتی ازدواج نکردی خوب چشم هایت را باز کن، اما بعد از ازدواج مقداری آن را ببند.

4-وَ قَالَ علیه السلام؛ «مَنْ بَدَأَ بِکَلَامٍ قَبْلَ سَلَامٍ فَلَا تُجِیبُوهُ‏ .»، (بحار الانوار، ج75، ص243) امام صادق علیه السلام، میفرماید: اگر کسی قبل از سلام کردن، آغاز به سخن کرد، جوابش را ندهید. یکی از آداب مهم اسلامی، سلام کردن است، به همین جهت است که جواب آن واجب فوری است. سلام آثار و برکات فراوان دارد، که در این مختصر نمی گنجد. در مورد اهمیت سلام همین بس که قرآن کریم میفرماید اگر در خانه ی وارید شدید که خالی از سکنه بود، خود شما بر خود تان سلام کنید.

5-وَ قَالَ علیه السلام؛ «إِنَّ الْعِلْمَ خَلِیلُ الْمُؤْمِنِ وَ الْحِلْمَ وَزِیرُهُ وَ الصَّبْرَ أَمِیرُ جُنُودِهِ وَ الرِّفْقَ أَخُوهُ وَ اللِّینَ وَالِدُهُ.»، (بحار الانوار، ج75، ص244) امام صادق علیه السلام می فرماید: همانا علم به منزله ی دوست شفیق انسان است، حلم و بردباری، به منزله وزیر و مشاور انسان است، صبر به منزله فرمانده لشکر انسان است، رفق و مدارا به منزله برادر انسان است، و لطافت و نرمی به منزله پدر انسان است. اگر کسی می خواهد که دوست رئوف و مهربان داشته باشد، باید دنبال علم برود، که علم بهترین دوست انسان است. و از طرف دیگر انسان همیشه نیاز مند، مشاور خوب است که در زندگی با او مشورت نماید، حلم و بردباری به منزله مشاور انسان است که در کار های مهم مشورت لازم است، تا کار نتیجه خوب داشته باشد، به همین جهت لازم است که انسان زود عصانی نشود، و از حلم و برد باری استفاده نماید. صبر به منزله فرمانده لشکر است، فرمانده لشکر، باید بسیار دقت نماید، و همه جوانب امر را در نظر بگیرد، و عجولانه تصمیم نگیرد، بعد از دقت کافی اقدام نماید. رفق و مدارا به منزله برادر می ماند، انسان باید با برادرش کنار بیاید، چون او برادر اوست، اگر کاری برای برادرش کرد، در حقیقت برای خودش کرده است، چون او برادر اوست، و همین برادر بازوی توانای اوست، یک روزی این بازو بکارش می آید. لطافت و نرمی هم به منزله پدر انسان است، همانگونه که اطاعت پدر واجب است، داشتن لطافت و نرمی هم در زندگی روز مره لازم و ضروری است.

عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (ع) قَالَ: «خَطَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع لِلنَّاسِ یَوْمَ الْفِطْرِ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ یَوْمَکُمْ هَذَا یَوْمٌ یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بِیَوْمِ قِیَامَتِکُمْ فَاذْکُرُوا بِخُرُوجِکُمْ مِنْ مَنَازِلِکُمْ إِلَى مُصَلَّاکُمْ خُرُوجَکُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِوُقُوفِکُمْ فِی مُصَلَّاکُمْ وُقُوفَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِرُجُوعِکُمْ إِلَى مَنَازِلِکُمْ رُجُوعَکُمْ إِلَى مَنَازِلِکُمْ فِی الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ وَ اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ أَدْنَى مَا لِلصَّائِمِینَ وَ الصَّائِمَاتِ أَنْ یُنَادِیَهُمْ مَلَکٌ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَبْشِرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَقَدْ غُفِرَ لَکُمْ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِکُمْ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَکُونُونَ فِیمَا تَسْتَأْنِفُونَ.»‏

امام صادق علیه السلام، از پدر گرامی اش و از جد بزرگوارش نقل می کند که؛ امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام، در روز عید فطر برای مردم خطابه خواند و خطاب به آنها فرمود: ای مردم در این روز به نیکو کاران شما پاداش داده می شود، و بدکاران شما، خسران می بینند، و این روز مانند، روز قیامت شماست، هنگامی که از خانه های تان برای نماز عید فطر خارج می شوید، بیاد آورید روزی را که از قبر های تان خارج می شوید، و در پیش گاه پرور دگار خود حاضر می گردید. و هنگامی که در مکان نماز عید قرار می گیرید، بیاد آورید زمانی را که در مقابل خداوند متعال برای حساب رسی قرار می گیرید. و بعد از اتمام نماز که به منزل های خود بر می گردید، بیاد آورید، هنگامی را که به خانه ای آخرت خود، بهشت یا جهنم رجوع می کنید. بندگان خدا؛ بدانید کمترین چیزی که برای مردان و زنان روزه دار داده می شود، این است که فرشته ای الهی در روز آخر ماه رمضان، خطاب به آنها، ندا می دهد که بندگان خدا؛ بر شما بشارت باد که خداوند، گناهان گذشته ی شما را بخشید، و دقت نمائید که در آینده چگونه عمل می کنید. (امالی صدوق، ص 100)

قابل توجه اینکه، کسانی که در این یک ماه جلو خواهش نفسانی اش را گرفته، گرسنگی و تشنگی را تحمل نموده است، بزودی این یک ماه گذشت، و چند روز بعد فراموش می کند که گرسنگی و تشنگی کشیده است، ولی این عمل ثمره ی بسیار بزرگی برای او به ارمغان آورده است، بنا به فرموده ی امیر المؤمنین علیه السلام، گناهان گذشته او از بین رفته است، و باید کوشش نماید، که در آینده، آینده اش را خراب نکند. اما کسانی که این چند روز را در معصیت الهی صرف نموده و بدون عذر، روزه نگرفته، مطمئنا دچار خسران جبران ناپذیری شده است. بهر حال آنکه چند روز را صبر کرد و روزه گرفت برای او هم گذشت، و آنکه روزه نگرفته هم گذشت، ولی اثر عمل او فردای قیامت دامن او را خواهد گرفت. امیدوارم که این خطبه سراسر تربیتی امیر المؤمنین علی علیه السلام، همیشه در گوش ما طنین انداز باشد، و خداوند متعال توفیق عطا فرماید، که از بندگان مطیع فرمانش باشیم. والسلام. عیدتان مبارک، و همه ی ایام تان عید باد. که به فرموده ی، امیر المؤمنین علی علیه السلام، که «کل یوم لایعص الله فیه فهو یوم عید» (نهج البلاغه، حکمت 428.)

ابن بابویه، محمد بن على، الأمالی( للصدوق) - تهران، چاپ: ششم، 1376ش.

دعای هنگام افطار، بنا به سفارش پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم

در روایت مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام آمده است، که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، به امیر المؤمنین علی علیه السلام، فرمود؛ یا ابا الحسن ماه رمضان فرا رسیده است، قبل از افطار باید دعا نمائی، چون جبرئیل پیش من آمد و گفت؛ یا محمد، هرکس قبل از افطار ماه رمضان این دعا را بخواند، خداوند متعال دعایش را مستجاب می کند، نماز و روزه اش را قبول می نماید، و ده تا از خواسته هایش را برآورده می سازد، و گناهانش را می بخشد، غم و غصه ی او را از بین می برد، و گرفتاری هایش را بر طرف می کند، و حاجات او را برآورده نموده، و او را به مقصودش می ساند، و عمل او را با عمل پیامبران و صدقین، بالا برده و در روز قیامت چهره ی او را درخشان تر از ماه شب چهارده، خواهد نمود. سپس گفتم؛ یا جبرئیل آن دعا چیست؟ جبرئیل در جواب گفت؛ آن دعا این است؛

*« اللَّهُمَّ رَبَ‏ النُّورِ الْعَظِیمِ وَ رَبَّ الْکُرْسِیِّ الرَّفِیعِ وَ رَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ وَ رَبَّ الشَّفْعِ الْکَبِیرِ وَ النُّورِ الْعَزِیزِ وَ رَبَّ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَالْفُرْقَانِ الْعَظِیمِ أَنْتَ إِلَهُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ إِلَهُ مَنْ فِی الْأَرْضِ- لَا إِلَهَ فِیهِمَا غَیْرُکَ وَ أَنْتَ مَلِکُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَلِکُ مَنْ فِی الْأَرْضِ لَا مَلِکَ فِیهِمَا غَیْرُکَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْکَبِیرِ وَ نُورِ وَجْهِکَ الْمُنِیرِ وَ بِمُلْکِکَ الْقَدِیمِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَشْرَقَ بِهِ کُلُّ شَیْ‏ءٍ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَشْرَقَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی صَلَحَ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ بِهِ یَصْلُحُ الْآخِرُونَ یَا حَیُّ قَبْلَ کُلِّ حَیٍّ وَ یَا حَیُّ بَعْدَ کُلِّ حَیٍّ وَ یَا حَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی یُسْراً وَ فَرَجاً قَرِیباً وَ ثَبِّتْنِی عَلَى دِینِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَى سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ اجْعَلْ عَمَلِی فِی الْمَرْفُوعِ الْمُتَقَبَّلِ وَ هَبْ لِی کَمَا وَهَبْتَ لِأَوْلِیَائِکَ وَ أَهْلِ طَاعَتِکَ فَإِنِّی مُؤْمِنٌ بِکَ وَ مُتَوَکِّلٌ عَلَیْکَ مُنِیبٌ إِلَیْکَ مَعَ مَصِیرِی إِلَیْکَ وَ تَجْمَعُ لِی وَ لِأَهْلِی وَ وُلْدِیَ الْخَیْرَ کُلَّهُ وَ تَصْرِفُ عَنِّی وَ عَنْ وُلْدِی وَ أَهْلِیَ الشَّرَّ کُلَّهُ أَنْتَ الْحَنَّانُ الْمَنَّانُ بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ تُعْطِی الْخَیْرَ مَنْ تَشَاءُ وَ تَصْرِفُهُ عَمَّنْ تَشَاءُ فَامْنُنْ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.»، (بحار الانوار، ج95، ص10، الاقبال بالاعمال الحسن?، ج1، ص239)

قابل توجه اینکه، این دعای شریف چقدر آثار بزرگ دارد. 1- استجابت دعا. بطور کلی استجابت دعا، یکی از ویژگی های این ماه مبارک است، اگر کسی حال دعا کردن داشته باشد.2- مقبول واقع شدن روزه ی انسان به درگاه قادر متعال. 3- مقبول واقع شدن نماز انسان در پیشگاه خداوند متعال. 4- بر آوده شدن ده تا حاجت انسان، بطور خاص. 5- از همه مهمتر، بخشیده شدن گناهان انسان. 6- از بین رفتن غم های انسان. 7- از بین رفتن گرفتاری های انسان. 8- بر آورده شدن حاجات انسان. 9- بالا رفتن اعمال انسان، به همراه اعمال پیامبران و صدقین. 10- درخشان بودن چهره ی انسان، در روز قیامت.

*در کتاب شریف بحار الانوار، باز هم از پیامبر گرامی اسلام، نقل شده است، که هرکس در هنگام افطار این دعا را بخواند، گناهانش بخشوده می شود، و مانند روزی می ماند، که تازه از مادر متولد شده باشد. آن دعا این است؛ «یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ أَنْتَ إِلَهِی لَا إِلَهَ غَیْرُکَ اغْفِرْ لِیَ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ إِلَّا الْعَظِیمُ»، (بحارالانوار، ج95، ص11)

*در روایت دیگری از امام سجاد علیه السلام، آمده است. که هرکس در هنگام افطار، و هنگام سحر، سوره ی مبارکه ی «قدر» را بخواند، در فاصله ی بین افطار و سحری، مانند کسی می ماند که در راه خدا به خون خود غوطه ور باشد. (بحار الانوار، ج95،ص11)

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ* وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ* لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ* تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ* سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ»