روز بیست و پنجم ماه ذی القعده روزه اش مستحب است، و روز دحو الارض نامیده شده است، «دحو» به معنای گسترده شدن، پهن شدن، و کشیده شدن است، و این روز را «دحو الارض» نامیده اند، زیرا؛ اول موضع از زمین را که خداوند از زیر آب خارج ساخت، مکان خانة کعبه بوده است، و بدین جهت مکه را «ام القری» میگویند.[1]
از امام رضا علیه السلام، روایت شده است که آن حضرت فرمود: «فی خمسة وعشرین من ذی القعدة نشرت الرحمة ودحیت الارض ونصبت فیه الکعبة وهبط فیه آدم»[2] در بیست و پنجم ذی القعده، رحمت الهی در عالم منتشر شده است، و زمین گسترده گردیده و کعبه در جای خود نصب شده و حضرت آدم به زمین فرود آمده است.
از حضرت علی علیه السلام نقل شده است که آن حضرت فرمود: «اول رحمة نزلت من السماء الی الارض فیخمسة وعشرین من ذی القعدة فمن صام ذلک الیوم، وقام تلک اللیلة فله عبادة مأة سنة صام نهارها وقام لیلها»[3] اول رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در بیست و پنجم ذی القعده بود، پس هرکس آن روز را روزه بگیرد و شبش را به عبادت بپردازد، برایش عبادت صد سال مقرر میشود که روز هایش را روزه و شبهایش را به عبادت پرداخته باشد.
مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان آورده است
شب بیست و پنجم شب دحو الارض است، یعنى پهن شدن زمین از زیر خانه کعبه بر روى آب و از لیالى شریفه است که رحمت خدا در آن نازل مىشود و قیام به عبادت در آن اجر بسیار دارد (و از حسن بن على وشا روایت است که گفت: من کودک بودم که با پدرم در خدمت امام رضا علیه السلام شام خوردیم در شب بیست و پنجم ماه ذى القعده پس فرمود که امشب حضرت ابراهیم علیه السلام و حضرت عیسى علیه السلام متولد شدهاند و زمین از زیر کعبه پهن شده است پس هر که روزش را روزه بدارد چنان است که شصت ماه را روزه داشته باشد و به روایت دیگر است که فرمود در این روز حضرت قائم علیه السلام قیام خواهد نمود)
روز بیست و پنجم روز دحو الارض است و یکى از آن چهار روز است که در تمام سال بفضیلت روزه ممتاز است
و در روایتى روزهاش مثل روزه هفتاد سال است و در روایت دیگر کفاره هفتاد سال است و هر که این روز را روزه بدارد و شبش را به عبادت بسر آورد از براى او عبادت صد سال نوشته شود و از براى روزهدار این روز هر چه در میان آسمان و زمین است استغفار کند و این روزى است که رحمت خدا در آن منتشر گردیده و از براى عبادت و اجتماع به ذکر خدا در این روز اجر بسیارى است و از براى این روز به غیر از روزه و عبادت و ذکر خدا و غسل دو عمل وارد است
اول نمازى که در کتب شیعه قمیین روایت شده و آن دو رکعت است در وقت چاشت در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره و الشمس بخواند و بعد از سلام نماز بخواند: لا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ
پس دعا کند و بخواند
یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ*
دوم خواندن این دعا است که شیخ در مصباح فرموده مستحب است خواندن آن: [اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَةِ]
اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ کَاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ أَسْأَلُکَ فِی هَذَا الْیَوْمِ مِنْ أَیَّامِکَ الَّتِی أَعْظَمْتَ حَقَّهَا وَ أَقْدَمْتَ سَبْقَهَا وَ جَعَلْتَهَا عِنْدَ الْمُؤْمِنِینَ وَدِیعَةً وَ إِلَیْکَ ذَرِیعَةً وَ بِرَحْمَتِکَ الْوَسِیعَةِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ الْقَرِیبِ یَوْمَ التَّلَاقِ فَاتِقِ کُلِّ رَتْقٍ وَ دَاعٍ إِلَى کُلِّ حَقٍّ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ
الْأَطْهَارِ الْهُدَاةِ الْمَنَارِ دَعَائِمِ الْجَبَّارِ وَ وُلَاةِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَعْطِنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا مِنْ عَطَائِکَ الْمَخْزُونِ غَیْرَ مَقْطُوعٍ وَ لَا مَمْنُوعٍ [مَمْنُونٍ] تَجْمَعُ لَنَا بِهِ التَّوْبَةَ وَ حُسْنَ الْأَوْبَةِ یَا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ أَکْرَمَ مَرْجُوٍّ یَا کَفِیُّ یَا وَفِیُّ یَا مَنْ لُطْفُهُ خَفِیٌّ الْطُفْ لِی بِلُطْفِکَ وَ أَسْعِدْنِی بِعَفْوِکَ وَ أَیِّدْنِی بِنَصْرِکَ وَ لَا تُنْسِنِی کَرِیمَ ذِکْرِکَ بِوُلَاةِ أَمْرِکَ وَ حَفَظَةِ سِرِّکَ وَ احْفَظْنِی مِنْ شَوَائِبِ الدَّهْرِ إِلَى یَوْمِ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ وَ أَشْهِدْنِی أَوْلِیَاءَکَ عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِی وَ حُلُولِ رَمْسِی وَ انْقِطَاعِ عَمَلِی وَ انْقِضَاءِ أَجَلِی اللَّهُمَّ وَ اذْکُرْنِی عَلَى طُولِ الْبِلَى إِذَا حَلَلْتُ بَیْنَ أَطْبَاقِ الثَّرَى وَ نَسِیَنِیَ النَّاسُونَ مِنَ الْوَرَى وَ أَحْلِلْنِی دَارَ الْمُقَامَةِ وَ بَوِّئْنِی مَنْزِلَ الْکَرَامَةِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ مُرَافِقِی أَوْلِیَائِکَ وَ أَهْلِ اجْتِبَائِکَ وَ اصْطِفَائِکَ وَ بَارِکْ لِی فِی لِقَائِکَ وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ بَرِیئاً مِنَ الزَّلَلِ وَ سُوءِ الْخَطَلِ اللَّهُمَّ وَ أَوْرِدْنِی حَوْضَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اسْقِنِی مِنْهُ مَشْرَباً رَوِیّاً سَائِغاً هَنِیئاً لَا أَظْمَأُ بَعْدَهُ وَ لَا أُحَلَّأُ وِرْدَهُ وَ لَا عَنْهُ أُذَادُ وَ اجْعَلْهُ لِی خَیْرَ زَادٍ وَ أَوْفَى مِیعَادٍ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ اللَّهُمَّ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِحُقُوقِ [لِحُقُوقِ] أَوْلِیَائِکَ الْمُسْتَأْثِرِینَ اللَّهُمَّ وَ اقْصِمْ دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْیَاعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ وَ عَجِّلْ مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَیِّقْ عَلَیْهِمْ مَسَالِکَهُمْ وَ الْعَنْ مُسَاهِمَهُمْ وَ مُشَارِکَهُمْ اللَّهُمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَیْهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِّ قَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْهُ لِدِینِکَ مُنْتَصِراً وَ بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِراً اللَّهُمَّ احْفُفْهُ بِمَلَائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَیْتَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَمْرِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِماً لَکَ حَتَّى تَرْضَى وَ یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَى یَدَیْهِ جَدِیداً غَضّاً وَ یَمْحَضَ الْحَقَّ مَحْضاً وَ یَرْفِضَ الْبَاطِلَ رَفْضاً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَى جَمِیعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِی کَرَّتِهِ حَتَّى نَکُونَ فِی زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللَّهُمَّ أَدْرِکْ بِنَا قِیَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَیَّامَهُ وَ صَلِّ عَلَیْهِ [عَلَى مُحَمَّدٍ] وَ ارْدُدْ إِلَیْنَا سَلَامَهُ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ [عَلَیْهِمْ] وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ
و بدان که میر داماد رحمه الله در رساله اربعه ایام خود در بیان اعمال روز دحو الارض فرموده که زیارت حضرت امام رضا علیه السلام در این روز افضل اعمال مستحبه و آکد آداب مسنونه است و همچنین زیارت آن حضرت در روز اول ماه رجب الفرد نیز بغایت مؤکد و محثوث علیه است.[4]
[1] . بحار الانوار، ج 10، ص 76.
[2] . بحار الانوار ج 11، ص 217.
[3] . وسائل الشیعة، ج 7، ص 332.
[4] . مفاتیح الجنان، ص 248.
کلمات کلیدی:
پیشوای هشتم، امام رضا علیه السلام
نام مبارک آن حضرت علی و کنیه اش ابو الحسن، و لقب مشهورش رضا است. عمر شریف آن حضرت را 55، سال نوشته اند، که در 11 ذی العقده، سال 148هـ.ق، در مدینة منوره، دیده به جهان گشود، و در سال 203هـ.ق، در آخر ماه صفر به دست مأمون عباسی مسموم و به شهادت رسید.[1] پدر بزرگوارش امام موسی کاظم علیه السلام، و مادرش با کرامتش نجمه است.
مدت امامت آن حضرت 20 سال بوده است که 17 سال آن در مدینه پناهگاه مردم، و مروج دین بود، و سه سال آخر، او را مأمون عباسی به اجبار از مدینه به طوس آورد، و سر انجام به شهادت رساند.
امام رضا علیه السلام، امام رؤوف
از آنجایی که امام علیه السلام، مظهر صفات الهی است، و در هریک از امامان معصوم علیهم السلام، برخی از صفات ظهور بیشتری دارد به همان صفت یاد میشوند، مثلا به امام حسن علیه السلام، کریم اهل بیت میگویند، به امام موسی بن جعفر علیه السلام، باب الحوائج و...، و امام رضا علیه السلام، هم مظهر رأفت الهی است، و لذا به آن حضرت امام رؤوف میگویند، که بسیار مشکلات، انسانها را حل میکرد، و میکند.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان میگوید؛ فرق میان رأفت و رحمت بعد از آنکه هردو در اصل معنا مشترک هستند، این است که رأفت مختص به اشخاص مبتلا و بیجاره است، اما؛ رحمت اعم است، هم و اورا در برمیگیرد و هم غیر اورا.[2]
از علامه طباطبایی نقل شده که ایشان میگفتند؛ امامان همه لطف دارند، امام لطف حضرت رضا محسوس است. در نقل دیگری از ایشان است که امامان معصوم همه رؤوف هستند، اما رأفت حضرت رضا ظاهر است. باز از ایشان نقل شده، انسان هنگامی که وارد حرم رضوی میشود، مشاهده میکند که از در و دیوار حرم آن امام رأفت میبارد.[3]
در روایت حمدان دیوانی از حضرت رضا علیه السلام، آمده است که حضرت فرمود؛« مَنْ زَارَنِی عَلَى بُعْدِ دَارِی أَتَیْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی ثَلَاثَةِ مَوَاطِنَ حَتَّى أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَایَرَتِ الْکُتُبُ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمِیزَان»[4] هرکس مرا زیارت کند در سه موطن به نزد او خواهم آمد، تا او را از مشکلات نجات دهم، 1- به هنگام دادن نامة اعمال، 2- در هنگام صراط، 3- در هنگام میزان، (هنگامی که اعمال را میسنجند.). و این هم بیانگر رأفت آن حضرت است.
محدث نورى در دارالسلام نقل مىکند یکى از خدمتگزاران حرم مطهر حضرت رضا گفت؛ در شبى که نوبت خدمت من بود در رواقى که معروف به دارالحفاظ است خوابیده بودم.
ناگاه در خواب دیدم که درب حرم مطهر باز شد و خود حضرت رضا از حرم بیرون تشریف آورد و به من فرمود برخیز و بگو مشعلى بالاى گلدسته ببرند و روشن کنند، زیرا که جماعتى از عربهای
بحرین به زیارت من مىآیند و ایشان در بین راه، راه را گم کردهاند. از طرف طرق (طرق محلى است در دو فرسخى مشهد) هماکنون آنها سرگردانند، برف هم مىبارد، مبادا تلف شوند و برو به میرزا تقى شاه متولى بگو چند مشعل روشن کنند، و با جمعى بروند و آن زائران را ملاقات کرده، بیاورند.
خدمتکار حرم گوید من از خواب بیدار شدم فوراً از جاى حرکت کرده و رفتم سرکشیک را از خواب بیدار کردم و جریان خواب را برایش توضیح دادم. با تعجب برخاست و با یکدیگر آمدیم در حالى که برف مىبارید مشعلدار را خبر کردیم، او با سرعت رفت و مشعلى روى گلدسته روشن کرد، بعد با جماعتى از خدام به خانه متولىباشى رفتیم و خواب را نقل کردم.
متولى با جماعتى مشعلها را روشن کرده با ما همراه شد و از شهر بیرون آمدیم به طرف طرق به راه افتادیم. نزدیک طرق به زوار رسیدیم، در آن هواى سرد میان بیابان سرگردان بودند.
پس از ملاقات جویاى حالشان شدیم. گفتند ما در شدت برف و طوفان نمىتوانستیم راه را تشخیص دهیم، بالاخره از شدت سرما دست و پاى ما از حس و حرکت بازماند، تن به مرگ دادیم و از چهارپایان خود پیاده شده، همه یک جا دور هم جمع شدیم و فرشها را روى خود انداختیم، شروع به گریه و زارى نمودیم. میان ما مرد صالح و طالب علمى است، چشمش که به خواب رفت حضرت رضا را در خواب زیارت کرد، آن حضرت به او فرمود: «قوموا فقد امرت أن یجعلوا المشعل فوق المناره فاقصدوا نحو المشعل تصادفوا المتولى» برخیزید، دستور دادهام مشعل بالاى گلدسته قرار بدهند، از روشنایى مشعل به آن سمت حرکت کنید، متولى به استقبال شما خواهد آمد.
این بود که ما حرکت کردیم و به راه افتادیم. همان جهت روشنایى مشعل را هدف قرار دادیم تا اینجا که شما به ما رسیدید. متولى آنها را به شهر آورد و به خانه خود برد و پذیرایى نمود.
آرى، حضرت رضا ضامن غریبان و امام رئوف است و به زائران بلکه همه دوستان توجه خاص دارد.[5]
***
شخصی بنام غفارى میگوید: مردى از خاندان أبى رافع آزاد کرده پیغمبر (ص) که فلان نام داشت بگردن من حقى داشت (و پولى از من طلبکار بود) پس مطالبه آن حق را کرد و پافشارى در گرفتن آن نمود (و من نیز توانائى پرداخت آن را نداشتم) من که چنین دیدم نماز صبح را در مسجد رسول خدا (ص) خواندم سپس بسوى حضرت رضا علیه السّلام که در عریض (نام جایى است در یک فرسنگى مدینه) بود رهسپار شدم، چون نزدیک در خانه آن حضرت رسیدم دیدم سوار بر الاغى است و ردائى در بر دارد و رو برویم از خانه درآمد، چون نظرم بآن جناب افتاد شرم کردم که حاجت خود را اظهار کنم، همین که بمن رسید ایستاد و بمن نگریست، من بر آن حضرت سلام کردم- و ماه رمضان بود- سپس گفتم: قربانت گردم همانا دوست شما فلان کس از من طلبى دارد و بخدا مرا رسوا کرده- و من بخدا پیش خود گمان میکردم (پس از این شکایتى که از او کردم) آن حضرت باو دستور خواهد داد از مطالبه کردن طلب خود از من خوددارى کند- و بخدا بآن حضرت نگفتم چه مقدار از من میخواهد، و هیچ نامى از چیز دیگر نیز پیش او نبردم، پس بمن دستور فرمود بنشینم تا باز گردد، پس همچنان در آنجا ماندم تا نماز مغرب را خواندم و (چون) روزه بودم، دلم تنگ شد و خواستم بازگردم که دیدم آن حضرت پیدا شد و مردم گرد او را گرفتهاند و گدایان نیز سر راه او نشسته بودند و آن جناب بایشان صدقه میداد تا اینکه رفت و داخل منزل خود شد سپس بیرون آمده مرا پیش خواند، من برخاسته با او بداخل خانه رفتم، و با هم نشستیم و من شروع کردم از ابن مسیب (امیر مدینه) براى او صحبت کردن و من زیاد میشد که براى آن جناب از ابن مسیب سخن میگفتم، چون از سخن فارغ شدم فرمود: گمان نمیکنم افطار کرده باشى؟ عرضکردم: نه، پس براى من خوراکى خواست و آوردند پیش روى من گذاردند و بغلام دستور داد با من هم خوراک شود، پس من و غلام از آن خوراک خوردیم، و چون دست از خوراک کشیدیم، فرمود: آرام تشک را بلند کن و هر چه در زیر آن است بردار، من تشک را بلند کرده اشرفىهائى از طلا دیدم آنها را برداشته و در (جیب) آستین خود نهادم، سپس دستور فرمود چهار تن از غلامانش با من باشند تا مرا بمنزل و خانه خود برسانند، من عرض کردم: قربانت گردم شبگردان و پاسبانان ابن مسیب سر راه هستند و من خوش ندارم مرا با غلامان شما ببینند، فرمود: درست گفتى خدا تو را براه راست راهنمائى کند و بآن غلامان دستور فرمود همراه من باشند تا هر کجا که من گفتم برگردند، چون نزدیک خانهام رسیدم و دلم آرام شد آنها را برگردانده و بخانه خود رفتم و چراغ خاسته اشرفیها را شمردم دیدم چهل و هشت اشرفى است، و طلب آن مرد از من بیست و هشت اشرفى بود، و در میان آنها یک اشرفى میدرخشید که درخشندگى آن مرا خوش آمد آن را برداشته نزدیک چراغ بردم دیدم بخط روشن و خوانا روى آن نوشته شده: «طلب آن مرد بیست و هشت اشرفى است و ما بقى از خودت میباشد» و بخدا من خودم دقیقا نمیدانستم که آن مرد چه مبلغ از من طلبکار است.[6]
***
محمد بن عبدالرحمان همدانى مىگوید قرضى داشتم که به خاطر آن دنیا برایم تنگ و تار شده بود. با خودم گفتم فقط آن کسى که مىتواند قرضم را ادا کند مولایم امام رضا است، پس نزد او رفتم.
امام به من فرمود: خداوند حاجت تو را برآورده کرد و دیگر دلتنگ نباش. من نیز وقتى این را شنیدم دیگر چیزى نخواستم و خدمت امام ماندم. حضرت روزه بود و دستور داد برایم غذا بیاورند.
عرض کردم من هم روزه هستم و دوست دارم با شما افطار کنم و از غذاى شما تبرک بجویم. هنگام غروب نماز مغرب را خواندند و در وسط خانه نشستند و غذا خواستند. با هم افطار نمودیم و بعد به من فرمود: شب را نزد ما مىمانى با اینکه حاجت خود را مىگیرى و مىروى؟
گفتم؛ بهتر است بروم.
حضرت دست خود را به زمین زد و یک مشت خاک برداشت و فرمود: بگیر. آن را گرفتم و در جیبم قرار دادم و با تعجب دیدم که همهاش دینار است. از آنجا به خانهام آمدم و نزدیک چراغ رفتم تا دینارها را بشمارم. دینارى از دستم رها شد، وقتى نگاهش کردم دیدم روى آن نوشته شده: «پنجاه دینار است، نصف آن براى قرضت و نصف آن براى مخارج تو مىباشد». وقتى این را دیدم دیگر نشمردم و آن دینار را در کیسه گذاشتم. وقتى صبح دینارها را شمردم آن دینار را پیدا نکردم، هرچه زیرورو کردم آن را نیافتم و پنجاه دینار تمام بود.[7]
***
ریان بن صلت گوید هنگامى که خواستم از خراسان به طرف عراق حرکت کنم، تصمیم گرفتم از حضرت رضا خداحافظى کنم. با خود فکر کردم وقتى که با او وداع نمودم یکى از پیراهنهایى که پوشیده را از وى بگیرم و او را براى خود کفن نمایم و چند درهم نیز از وى گرفته و براى دخترانم انگشتر درست کنم.
هنگامى که مىخواستم او را وداع نمایم گریه مرا گرفت و از مفارقت بسیار متأسف و اندوهناک شدم و فراموش کردم از وى پیراهن و درهم بخواهم.
پس از وداع و خداحافظى مرا صدا زد: اى ریان! بازگرد. من بازگشتم. فرمود: آیا دوست ندارى یکى از پیراهنهاى خود را به تو بدهم تا آن را براى خود کفن درست کنى؟ آیا میل ندارى چند درهم داشته باشى تا براى دخترانت انگشتر درست کنى؟
عرض کردم آرى مىخواستم اینها را از شما درخواست کنم و لیکن اندوه مفارقت شما مانع شد. امام متکا را یک طرف برگردانید و از زیر آن پیراهنى درآورد و از زیر مصلى نیز سى درهم بیرون آورد و به من مرحمت فرمود.[8]
تواضع حضرت رضا علیه السلام
یاسر، خادم آن حضرت میگوید؛ حضرت رضا علیه السلام، همیشه با خدمه و کارگر های خود غذا میخورد، و دوست داشت که با آنها بنشیند، صحبت و دردل کند، بعضی از ناآگاهان به این کار حضرت ایراد میگرفتند، حضرت در جواب آنها میفرمود؛ «ان الرب تبارک وتعالی واحد والاب واحد والام واحدة والجزاء بالاعمال»[9] خداوند یکی است و پدر و مادر همگی یکی است، پاداشی که به انسانها داده میشود، تنها به کردار آنها است.
سخنان گهربار حضرت رضا علیه السلام
1- قال مولانا علی بن موسی الرضا علیه السلام؛ «اعلم انه لاورع انفع من تجنب محارم الله عزوجل، والکف عن اذی المؤمنین»[10] مولای ما امام رضا علیه السلام، میفرماید: بدانکه هیچ ورعی نافع تر از ترک محرمات الهی نیست، و هیچ ورعی نافع تر از ترک اذیت مؤمنین نیست.
2- قال مولانا علی بن موسی الرضا علیه السلام؛ «علیکم بحسن الخلق فان حسن الخلق فی الجنة لامحالة وایاکم وسوء الخلق فان سوء الخلق فی النار لامحالة»[11] بر شما باد اخلاق نیکو داشتن، زیرا؛ صاحب اخلاق نیکو جایگاهش بهشت است، و از اخلاق بد دوری کنید، چونکه؛ صاحب آن در دوزخ است.
3- قال مولانا علی بن موسی الرضا علیه السلام؛ « لایستکمل عبد حقیقة الایمان حتی یکون فیه خصال ثلاث؛ التفقه فی الدین وحسن التقدیر فی المعیشة والصبر علی الرزایا»[12] هیچ بنده ای به حقیقت ایمان نمی رسد، مگر در پرتو سه خصلت؛ 1- شناخت و ژرف نگری در دین، 2- برنامه ریزی صحیح در زندگی، 3- شکیبایی در سختی ها.
4- امام رضا علیه السلام، میفرماید: «التودد الی الناس نصف العقل»[13] محبت به مردم و اظهار دوستی بسبت به آنها، نیمی از عقل است.
5- الامام الرضا علیه السلام، قال؛ «من فرج عن المؤمن فرج الله من قلبه یوم القیامة»[14] امام رضا علیه السلام، فرموده است؛ هرکس که اندوهی از چهرة مؤمنی بزداید، خداوند در روز قیامت اندوه از دلش بر میدارد.
6- دلهاث از امام رضا علیه السلام، نقل میکند که «لایکون المؤمن مؤمنا حتی یکون فیه ثلاث خصال، سنة من ربه وسنة من بیه وسنة من ولیه فاما السنة من ربه فکتمان سره قل الله عزوجل«عالم الغیب فلایظهر علی غیبه احدا الا من ارتضی من رسول» واما السنة من نبیه فمداراة الناس فان الله عزوجل، امر نبیه (ص)، بمداراة الناس فقال« خذ العفو وأمر بالعرف» واما السنة من ولیه فالصبر فی البأساء والضراء»[15] مؤمن واقعی کسی است که دارای سه خصلت باشد؛ سنتی از پروردگارش و سنتی از پیامبرش و سنتی از ولیش داشته باشد. سنت پروردگارش عبارت است از راز داری، زیرا؛ خداوند میفرماید: «دانای غیب اوست و هیچ کس را بر غیبش آگاه نمیسازد مگر رسولانی که آنان را برگزیده است»، سنت پیامبرش مدارا کردن با مردم است، خداوند پیامبرش را به مدارا کردن با مردم دستور داده و فرموده: «با آنها عفو بخشش را در پیش گیر و به نیکیها دعوت نما»، و سنت ولیش، صبر و پایداری به هنگام گرفتاری ها و خسارت ها است.
حسن ختام شعری از نسیم شمال
دیشب به سرم باز هواى دگر افتاد
چشمم به ضریح شه والا گهر افتاد
در خواب مرا سوى خراسان گذر افتاد
این شعر همان لحظه مرا در نظر افتاد
با آل على هرکه در افتاد بر افتاد
این قبر غریبالغربا خسروطوس است
خاک درِ او مرجع ارواح و نفوس است
این قبر مغیثالضّعفا شمس شموس است
باید ز ره صدق بر این خاک در افتاد
با آل على هرکه در افتاد بر افتاد
این روضه پر نور به جنّت زده پهلو
بشنید نسیم سحرى رایحه او
مغز ملک از عطر نسیمش شده خوشبو
کز بوى بهشتیش جهان بىخبر افتاد
با آل على هرکه در افتاد بر افتاد
حوران بهشتى زده اندر حرمش صف
شاهان به ادب در حرمش گشته مشرّف
خیل ملک از نور طبقها همه بر کف
اینجاست که تاج از سر هر تاجور افتاد
با آل على هرکه در افتاد بر افتاد
اولاد على شافع روز عرصاتند
در روز قیامت همه اسباب نجاتند
داراى مقامات رفیع الدرجاتند
اى واى برآنکس که به این دوده درافتاد
با آل على هرکه در افتاد بر افتاد
[1] . اصول کافی ج1، ص 486.
[2] .ترجمه المیزان، ج1، ص 489.
[3] . اکبر دهقان، امام رضا (ع)، مظهر رأفت الهی، ص 11.
[4] . شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج2، ص 584.
[5] . زندگانی امام هشتم علی بن موسی الرضا (ع)، ص 307، به نقل از کتاب، امام رضا(ع)، مظهر رأفت الهی، ص 130.
[6] . ارشاد شیخ مفید، ترجمه رسول محلاتی، ج2، ص 246.
[7] . بحار الانوار ج 49، ص 38.
[8] . بحار الانوار، ج49، ص 36.
[9] . کافی ج8، ص 230.
[10] . بحار الانوار، ج75، ص 348.
[11] . وسائل الشیعه، ج12، ص 152.
[12] . تحف العقول، ص 525.
[13] . بحار الانوار، ج 78، ص 335.
[14] . همان، ج 74، ص 321.
[15] . کافی، ج2، 241.
کلمات کلیدی:
امام صادق علیه السلام، ششمین امام از أئمة معصومین علیهم السلام
اسم مبارک ایشان جعفر و کنیة مشهور آن حضرت ابی عبد الله، و لقب مشهورش صادق است. در کافی، عمر مبارک آن بزرگوار را 65، سال ذکر نموده است. (اصول کافی ج1، ص 472) که در سال 83، هجری قمری، بنابر قول مشهور، در هفدهم ربیع الاول، در شهر مدینة منوره، چشم به جهان گشود، و در سال 148هـ.ق، برابر با 25، شوال المکرم، به امر منصور دوانیقی، مسموم و به شهادت رسید. مدت امامت آن حضرت 34، سال بوده است. آن حضرت در دوران امامتش تلاش فرهنگی فراوان، در جهت احیای تشیع نمود، به گونه ای که شیعه را جعفری میگویند. غالب روایات شیعه نیز از آن حضرت نقل شده است. بزرگان شیعه و سنی، اقرار دارند که آن حضرت در مدینه مدرسه ای بوجود آورد که در آنجا حدود 4، هزار نفر تحصیل میکردند،[1] و بعضی از آنها از 30، هزار تا 90، هزار روایت از امام علیه السلام، نقل کرده اند. حسن بن علی وشاء گوید؛ روزی وارد مسجد کوفه شدم، دیدم 900، استاد مشغول تدریس فقه هستند، و همه از امام صادق علیه السلام، روایت میکنند.[2] منصور دومین خلیفة عباسی که از سر سخت ترین دشمنان آن حضرت بود، لیکن در پاره ای موارد ناگزیر شده حق را بر زبان آورد و واقعیتهایی را در بارة شخصیت امام صادق علیه السلام، اعتراف نماید، از جمله به در بان خود ربیع میگوید: «این شخصیتی که همچون استخوانی گلو گیرم شده از دانا ترین مردم زمان خویش است.[3]
فضائل آن حضرت
در مورد فضائل و مناقب آن حضرت چه میتوان گفت؟ در حالی که تاریخ نگاران جهان و دانشمندان شرق و غرب، از بیان علوم و برکات و فوائد وجود نازنین آن حضرت، ناتوانند. شبلنجی از دانشمندان معروف اهل سنت در «نور الابصار ص 131»، آورده است که؛ مناقب آن حضرت بسیار و از شماره فزون است، و فهم کاتب هشیار در شمارش آن حیران!
محمد بن طلحة شافعی در (مطالب السؤال ص 81)، در بارة امام صادق علیه السلام، مینویسد: وی از بزرگان و سادات اهلبیت است، که علم بسیار، و عبادت فروان، و اورادی پیوسته و زهدی آشکار وتلاوت کثیر داشت، از دریای بیکران معانی قرآن کریم، گهر ها بیرون میآورد و عجایب آن را استنتاج مینمود، و اوقات خویش را به انواع طاعت صرف میکرد، چنانکه بر گذراندن آن بر خویش حساب میگرفت. دیدارش آخرت را بیاد میآورد، و شنیدن حدیث او موجب بی رغبتی بدنیا میگشت... اما مناقب و صفات او از شماره بیرون است.
در فضیلت آن حضرت، مالک بن انس، پیشوایی مشهور اهل سنت میگوید: شخصیّتى با فضیلتتر، دانشمندتر، عابدتر و پرهیزگارتر از جعفر بن محمّد علیه السلام، را نه چشمى دیده و نه گوشى شنیده و نه به قلبی خطور کرده است.[4]
پس بطور خلاصه میتوان گفت که؛ امامان علیهم السّلام، بندگان برگزیده خداوند هستند و اراده حق بر عصمت و طهارت آنان از هر گونه پلیدى تعلق گرفته است؛ از این رو، وجود مبارکشان مظهر تمامى ارزشها و کمالات نفسانى و فضائل اخلاقى است. اگر قرآن، پیامبر گرامى اسلام را به داشتن «خلق عظیم» مىستاید، بدون شک جانشینان آن حضرت نیز- به حکم عقل و نقل- از این کوثر، سیراب گشته و بر قلّه «خلق عظیم» محمّدى صلی الله علیه وآله وسلم، راه یافتهاند. و علم و دانش را نیز از آن حضرت به ارث برده اند، و از سخنان آن امام همام است، که میفرماید: «وَ اللَّهِ انّى لَاعْلَمُ کِتابَ اللَّهِ مِنْ اوَّلِه الى آخِرِه کَانَّهُ فى کَفى فیهِ خَبَرُ السَّماءِ وَ خَبَرُ الْارْضِ وَ خَبَرُ ما کانَ وَ خَبَرُ ما هُوَ کائِنٌ، قالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: فیهِ تِبْیانُ کُلِّ شَیْىءٍ»[5]
سوگند به خدا! من دانش قرآن را از آغاز تا انجامش مىدانم. گویى تمام مطالب و علوم آن در مشت من است. در قرآن خبر آسمان، خبر زمین، خبر گذشته و خبر آینده وجود دارد. خداى عز و جل مىفرماید: در آن بیان هر چیزى هست.
داستانهایی از زندگی آن حضرت
«هشام بن سالم» مىگوید: روش امام صادق (ع) این بود که چون پاسى از شب مىگذشت، مقدارى پول برمىداشت و کیسهاى نان و گوشت بر دوش مىگرفت و براى نیازمندان مدینه مىبرد و میان آنان تقسیم مىکرد؛ بدون آنکه او را بشناسند. چون امام علیه السلام، به شهادت رسید، و این کمکها قطع شد، مردم دانستند، آنکس که به آنان کمک مىکرد، امام صادق علیه السلام، بوده است.[6]
«ابو جعفر خثعمى» مىگوید: امام صادق علیه السلام، کیسهاى محتوى پنجاه دینار به من داد و فرمود آن را به فلان مرد هاشمى بده و اعلان نکن که من آن را دادهام. من نزد او رفتم (و آن مبلغ را به وى دادم). آن مرد آن را گرفت و ضمن تشکر گفت: این کمک از ناحیه چه کسى است که هر چند مدت یک بار براى ما مىفرستد و ما در پرتو آن تا سال دیگر زندگى خود را اداره مىکنیم؟ در حالى که امام صادق با آنکه وضع مالىاش خوب است، هیچ گونه کمکى به ما نمىکند![7]
روزى امام علیه السلا، خدمتکار خود را به دنبال کارى فرستاد. ولى او دیر کرد. امام علیه السلام، چون چنین دید، به دنبال او رفت، او را دید که در گوشهاى به خواب رفته است. بر بالین او نشست و به باد زدنش مشغول شد و چون بیدار شد فرمود: فلانى! به خدا سوگند، این حقّ تو نیست که هم شب بخوابى و هم روز، شب براى تو باشد و روز براى ما.[8]
منصور، خلیفه عباسى وارد مدینه شد. همه اشراف و بزرگان شهر (بجز امام صادق علیه السلام) به دیدار او شتافتند. بى اعتنایى پیشواى ششم علیه السلام، بر منصور گران آمد. طى نامهاى به آن حضرت نوشت که: «چرا مانند دیگران با ما نمىجوشید و رفت وآمد نمىکنید؟»
امام (ع) در پاسخ فرمود: کارى نکردهایم که به خاطر آن از تو بیمناک باشیم؛ از امور مربوط به آخرت نیز چیزى نزد تو نیست که بدان امید به سوى تو بیاییم. تو را در نعمتى نمىبینیم که بدان جهت تهنیت و تبریک گوییم و این پست و مقام را براى خود نقمت و مصیبت نمىدانى تا به تو تسلیت گوییم. پس ما را نزد تو آمدن چه کار؟!
منصور در پاسخ امام علیه السلام، نوشت: «به منظور پند و اندرز ما با ما معاشرت کنید».
امام (ع) پاسخ داد: هر کس خواهان دنیا باشد تو را نصیحت نمىکند، و هر کس اهل آخرت باشد با تو همنشین و هم صحبت نمىشود.
منصور در پاسخ سخنان قاطع و کوبنده امام علیه السلام، جز اظهار شکست و اعتراف به عظمت آن حضرت، سخنى براى گفتن نداشت، از این رو، بیان داشت: سوگند به خدا! جعفر بن محمّد در این سخن خود مرز بین دنیا طلبان و آخرت خواهان را براى من مشخص کرد. و به راستى که او اهل آخرت است نه دنیا.[9]
آگاهى از جهان غیب
آگاهى از جهان عیب و احاطه بر آنچه در گذشته رخ داده و یا در آینده رخ خواهد داد، و نیز آنچه در ضمیر مردم نهفته است، بالاصاله از آن خداست، لیکن بر اساس آیات و روایات زیادى که از معصومین رسیده است، پیامبر و امامان علیهم السلام نیز به اذن خداوند، با جهان غیب مرتبط هستند و این موهبتى است که پر وردگار، بندگان بر گزیده خود را بدان اختصاص داده است. امام صادق علیه السلام، در این زمینه مىفرماید: «اذا ارادَ الْامامُ انْ یَعْلَمَ شَیْئاً اعْلَمَهُ الَّلهُ ذلِکَ.»[10]
وقتى امام اراده کند چیزى را بداند، خداوند او را بدان چیز آگاه مىسازد.
نمونه ها و موارد اخبار پیشوایان معصوم از مغیبات و علوم ما ورایى در لابه لاى کتب تاریخ و حدیث آنقدر زیاد است که بیان همه آنها کتابى مستقل مىطلبد. ما در اینجا تنها به یکی دو نمونه اشاره میکنیم.
بین یکى از یاران امام صادق علیه السلام، به نام «مهزم» و مادرش مشاجره لفظى رخ داد و او با مادرش تندى کرد. «مهزم» روز بعد خدمت امام علیه السلام، شرفیاب شد. امام علیه السلام، آغاز به سخن کرد و فرمود: اى مهزم! چرا دیشب با مادرت، خالده آنگونه تندى کردى؟ مگر نمى دانى که شکم او منزلى بوده که تو در آن سکونت داشته اى و دامنش گهواره اى بوده که تو در آن پرورش یافته اى و پستانش ظرفى بوده که از آن شیر نوشیدهاى؟ پس با او با تندى و خشونت رفتار مکن![11]
قشرانی میگوید: روزی منصور دوانیقی به افرادی جایزه و عطا میداد، من هم بر در خانة او استاده بودم که امام صادق علیه السلام، آمد، جلو رفتم و از ایشان خواستم که از منصور برای من هم عطایی بگیرد، حضرت در مراجعت چیزی را که برایم گرفته بود به من داد و فرمود: « ان الحسن من کل أحد حسن وإنه منک أحسن لمکانک منا و إن القبیح من کل أحد قبیح وإنه منک أقبح لمکانک منا.»[12]
خوبى از هر کس باشد نیکو است و لکن از تو نیکوتر است به سبب مکان و منزلت تو از ما. یعنى انتساب تو به ما. و کار زشت از هر کسی سربزند، بد است، اما از تو بدتر، چونکه منسوب به مایی. شقرانی میگوید؛ این کلام اشاره ای بود به کار زشت من که گاهی در خفا شراب میخوردم
برخی از روایات آن حضرت
«ثلاثة تورث المحبة؛ الدین والتواضع والبذل»[13]سه چیز موجب جلب محبت و دوستى دیگران است: دین دارى، فروتنى و بذل و بخشش.
«الدین غم باللیل و ذل بالنهار»[14] قرض گرفتن غصّه شب و ذلّت روز است.
«برّوا آبائکم یبرکم أبناؤکم»[15]به پدران ومادران خویش نیکى کنید تا فرزندان به شما نیکى کنند.
«أحب إخوانی الی من اهدی الی عیوبی»[16]بهترین برادران من کسانى هستند که عیوب ونقائص مرا به من بگویند.
«کان اکثر عبادة أبى ذر رحمه الله علیه، التفکر و الاعتبار»[17] بیشتر عبادت ابوذر که خدایش رحمت کند، تفکّر وعبرت گرفتن بود.
«ستّ خصال ینتفع بها المؤمن بعد موته، ولد صالح یستغفر له ومصحف یقرء فیه، و قلیب یحفره و غرس یغرسه و صدقه ماءٍ یجریه وسنّة حسنة یؤخذ بها بعده»[18]
شش چیز است که مؤمن پس از مرگ هم از آن بهره مى برد: فرزند شایسته اى که براى پدر آمرزش بطلبد و قرآنى که از آن او باشد ومورد استفاده قرار گیرد و چاه آبى که مى کند و درختى که مى نشاند و جایگاه آبى که در راه خدا جارى مى کند و سنت ورویه نیکى که از او به یادگار مانده ودیگران هم از او تبعیت مى کنند.
«لا یستکمل عبد حقیقه الایمان حتّى یکون فیه خصال ثلاث: التفقه فى الدّین و حسن التّقدیر فى المعیشه و الصّبر على الرّزایا»[19] هیچ بندهاى به کمال حقیقت ایمان نمى رسد مگر آنکه این سه خصلت در او باشد: فهم و بصیرت در دین، اندازه گیرى درست در معیشت، شکیبایى در گرفتاریها و مصیبتها.
آخرین وصیت امام صادق علیه السلام
ابو بصیر مىگوید: به منظور عرض تسلیت شهادت امام صادق علیه السلام، نزد «حُمَیْدَه»، (همسر آن حضرت) رفتم. وى گریست، من هم به گریه او گریستم، سپس گفت: اى ابو محمد! اگر مىدیدى آن حضرت را در آخرین لحظات حیات امر شگفتى دیده بودى. او چشمانش را گشود، سپس فرمود: خویشان و یاران مرا فرا خوانید. چون همگان بر بالینش گرد آمدند، فرمود: «انَّ شَفاعَتَنا لا تَنالُ مُسْتَخِفًّا بِالصَّلوةِ»[20]
همانا شفاعت ما به کسى که نسبت به نماز سهل انگار باشد نمىرسد.
[1] . مناقب ابن شهر آشوب، ج4، ص 247.
[2] . ارشاد مفید، ص 249.
[3] . بحار الانوار، ج 47، ص 170.
[4] . الامام الصادق والمذاهب الاربعة، ج2، ص 333.
[5] . اصول کافی ج1، ص 229، ذیل سخم امام علیه السلام، اشاره به آیة 91، از سورة نحل دارد که میفرماید: «ونزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء»
[6] . بحار الانوار ج 47، ص 38.
[7] . بحار الانوار ج47، ص 54.
[8] . کافی، ج2، ص 112.
[9] . علی رفعی، تاریخ زندگانی امام صادق (ع). ص 151
[10] . کافی، ج1، ص 258.
[11] . اثبات الهداة، ج3، ص 102.
[12] . تذکرة الخواص ص 345.
[13] .اعیان الشیعه، ج1، ص 669.
[14] . تحف العقول، ص 359
[15] . بحار الانوار، ج17، ص 184.
[16] . تحف العقول، ص 366.
[17] . بحار الانوار، ج68، ص 323.
[18] . همان، ص 257.
[19] . همان، ج1، ص 213.
[20] . امالی صدوق، ص 484.
کلمات کلیدی: