اى یاد تو در عالم، آتش زده بر جانها               هر جا ز فراق تو، چاک است گریبانها

نامت چو به لب آید، همواره بود با آه‏               از شوق تو در دلها، برپا شده طوفانها

اى گلشن دین سیراب، با اشک محبّانت‏          از خون تو شد رنگین، هر لاله به بستانها

بسیار حکایتها، گردیده کهن امّا                     جانسوز حدیث تو، تازه است به دورانها

یک جان به ره جانان، دادى و خدا داند             کز یاد تو چون سوزد، تا روز جزا جانها

در دفتر ازادى، نام تو به خون ثبت است‏            شد ثبت به هر دفتر، با خون تو عنوانها

در نظام مادی همة موجودات رو به کهنگی و فرسودگی می‌روند، تمام حوادثی که در جهان رخ داده نوعاً به دست فراموشی سپرده شده اند. اما در این میان، نهضت کربلا همچنان تازه و جاویدانه باقی مانده است، هر روز که از عمر این قیام بیشتر میگذرد، به طراوت و شادابی آن افزوده می‌گردد. لذاست که مراسیم عزاداری ایام محرم هرسال باشکوه تر و گسترده تر در سطح جهان برگزار می‌گردد. قیام های زیادی در دنیا به وقوع پیوسته است ولی هیچ کدام مانند این نهضت با عظمت کربلا، باقی نمانده است، و علت آن چیست؟

در پاسخ به این سؤال، به برخی از محور های اساسی اشاره می‌شود.

1- ارادة الهی

خداوند متعال اراده نموده است، که این نهضت به عنوان چراه راه، برای هدایت انسانهای آزاده تا قیام قیامت باقی بماند. امام حسین علیه السلام، چراغ هدایت و کشتی نجات است، خاصیت چراغ، نور بخشی و در نوردیدن ظلمات و تاریکی هاست، در هنگامة که ابر های تیره وتار ظلم و جور جامعه را فراگرفته گرفته بود، این چراغ هدایت پرتو افکند، و انسانیت را این کشتی از غرقاب هلاکت نجات داد. خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید:«وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ»[1] 

ناگفته پیدا است که منظور از اراده و مشیت الهى در این آیه این نیست که بدون حساب و بى دلیل چیزى را به کسى مى‏بخشد و یا از او مى‏گیرد، بلکه مشیت او از روى حکمت و مراعات مصلحت و حکمت جهان آفرینش و عالم انسانیت است. آری؛خواست خداوند همان است که در عالم، اسباب آفریده تا چگونه ما از عالم اسباب استفاده کنیم. و خداوند با هدایت تشریعی شان راه عزت و ذلت را نشان داده است. و اگر کسی در راه عزت قدم بردارد به عزت می‌رسد. و اگر دنباله رو، خطوات شیطان باشد، به ذلت می‌رسد. «إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً»[2] ما راه را به انسان نشان دادیم خواه شکرگزارى کند یا کفران. با بررسی آیات قرآن کریم، در می‌یابیم، کسانی راه طغیان را در پیش می‌گیرند، دارای چندین وصف هستند. 1- وصف فسق، در سورة بقره آیه 26، می‌خوانیم: «یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً وَ یَهْدِی بِهِ کَثِیراً وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِینَ» به وسیله آن ضرب المثل، گروهى را گمراه و گروهى را هدایت مى‏کند، اما جز فاسقان را گمراه نمى‏سازد. در این آیة مبارکه فسق مایة گمراهی بیان شده است.2- وصف ظلم (سورة بقره، آیه258) «وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ» خداوند قوم ستمگر را هدایت نمی‌‌کند.در اینجا تکیه روى مساله ظلم شده و آن را زمینه‏ساز ضلالت معرفى کرده است.3- وصف کفر، (سورة بقره، آیه264): «وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ»خداوند قوم کافر را هدایت نمی‌کند. در این جا کفر به عنوان زمینه ساز گمراهی بیان شده است.. برای این گروه اوصاف دیگری نیز بیان شده است که عمده همین جند صفت بود. نتیجه اینکه قرآن کریم ضلالت الهی را مخصوص کسانی می‌داند که دارای اوصاف، فسق، ظلم و کفر و ... هستند. اماکسانى که داراى اوصافند شایسته هستند و مورد هدایت الهی قرار می‌گیرند نیز دارای شرائط و اوصافی هستند.1- پیروی از فرمان خداوندو جلب خشنودی او. در سورة مائده آیه 16، می‌خوانیم : «یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ یَهْدِیهِمْ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ» خداوند بوسیله قرآن کسانى را که از رضا و خشنودى او پیروى مى‏کنند به راههاى سلامت، هدایت مى‏کند، و از تاریکیها به فرمانش به سوى روشنایى مى‏برد، و آنها را به راه راست رهبرى مى‏نماید. در اینجا پیروى فرمان خدا، و جلب خشنودى او، زمینه‏ساز هدایت الهى شمرده شده است. 2- جهاد در راه خداوند، در (سورة عنکبوت،آیه 69) آمده است: «وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا» کسانى که در راه ما جهاد کنند آنان را به راههاى خود هدایت مى‏کنیم.در اینجا جهاد مخلصانه و در راه خدا به عنوان شرط اصلى هدایت ذکر شده است. اگر کسی جهاد مخلصانه داشته باشد، خداوند او را در راه خودش هدایت می‌کند، و طوفانهای حوادث و بلا ها نمی‌توانند او را به وحشت اندازد، و در مقابل غمبار ترین فاجعه، وقتی که تیر به گلوی علی اصغر می‌نشیند، می‌فرماید؛«هَوَّنَ عَلَىَّ مَا نَزَلَ بِى انَّهُ بِعَیْنِ اللهِ»هر مصیبتى را که بر من فرود آمده، از این که در محضر خداست، تحملش برای من آسان است. به همین جهت است که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم، میفرماید؛ «ان لقتل الحسین علیه السلام حرارة فی قلوب المؤمنین لا تبرد ابدا»[3] یعنى به خاطر قتل حسین علیه السّلام یک حرارت و محبتى در دل‏هاى مؤمنین وجود دارد که هیچگاه سرد نخواهد شد. این حرارت است که سبب بقای این نهضت گردیده است.

2- عمل صالح

یکی دیگر از عواملی که سبب جاویدانگی نهضت عاشورا شده است عمل صالح است. از آنجاییکه طبیعت زندگى مادی این جهان، فنا و نابودى است، محکمترین بناها، با دوامترین حکومتها، قویترین انسانها، و هر چیز که از آن مستحکم‏تر نباشد، سرانجام کهنه و فرسوده و سپس نابود مى‏شود.اما اگر بتوان این موجودات را به نحوى با ذات پاک خداوند پیوند داد و براى او و در راه او به کار انداخت، رنگ جاودانگى به خود مى‏گیرند، چرا که ذات پاکش ابدى است و هر چیز نسبتى با او پیدا کند، رنگ ابدیت بخود می‌گیرد. عمل صالح، ابدى است، چرا که رنگ الهى دارند. به همین دلیل، قرآن کریم میفرماید: «ما عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ»[4]آنچه نزد شما است فانى مى‏شود، اما آنچه نزد خدا است باقى میماند. در آیة بعد میفرماید:«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً»[5]هر کس عمل صالح کند، در حالى که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه مى‏بخشیم. بنابر این، عمل صالح است که موجب حیات طیبه می‌گردد. اگر مردم یک جامعه دارای عمل صالح شدند، آنوقت است که جامعه قرین آرامش، امنیت، رفاه، صلح، محبت، دوستی، تعاون و مفاهیم سازندة انسانی می‌گردد. خداوند متعال در جایی دیگر میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»[6]کسانى که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‏اند خداوند رحمن محبت آنها را در دلها مى‏افکند. و از مصداق بارز این آیة مبارکه امام حسین علیه السلام، است. به همین جهت است که نهضت آن حضرت جاویدانی است، و محبتش در قلوب مؤمنین، شعله ور است. و لذا در روایت آمده است که: «إن للحسین محبةً مکنونةً فی قلوب المؤمنین»[7]درعمق دل هر مؤمنی، یک محبت مخفی نسبت به امام حسین علیه السلام، وجود دارد. در روایت دیگر امام صادق علیه السلام، میفرماید: «من أراد الله به الخیر قذف فی قلبه حب الحسین علیه السلام، و حب زیارته»[8]  اگر خداوند خیر کسی را بخواهد، در قلب او محبت امام حسین علیه السلام، را جا می‌دهد. در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم، آمده است: « ان اللَّه اذا احب عبدا دعا جبرئیل، فقال یا جبرئیل انى احب فلانا فاحبه، قال فیحبه جبرئیل ثم ینادى فى اهل السماء ان اللَّه یحب فلانا فاحبوه، قال فیحبه اهل السماء ثم یوضع له القبول فى الارض»[9]هنگامى که خداوند کسى از بندگانش را دوست دارد به فرشته بزرگش جبرئیل مى‏گوید من فلان کس را دوست دارم او را دوست بدار، جبرئیل او را دوست خواهد داشت، سپس در آسمانها ندا مى‏دهد که اى اهل آسمان! خداوند فلان کس را دوست دارد او را دوست دارید، و به دنبال آن همه اهل آسمان او را دوست مى‏دارند، سپس پذیرش این محبت در زمین منعکس مى‏شود.

این حدیث پر معنى نشان مى‏دهد که عمل صالح بازتابى دارد به وسعت عالم هستى، و شعاع محبوبیت حاصل از آن تمام پهنه آفرینش را فرا مى‏گیرد، ذات پاک خداوند چنین کسانى را دوست دارد، نزد همه اهل آسمان محبوبند، و این محبت در قلوب انسانهایى که در زمین هستند پرتوافکن مى‏شود.

3- عنصر یاران و اصحاب

یکی دیگر از علل ماندگاری نهضت امام حسین علیه السلام، عنصر یاران و اصحاب است. شما در تاریخ می‌بینید که یاران حضرت موسی علیه السلام، وقتی که آنحضرت به آنها دستور می‌دهد که با اشغالگران بجنگید که بیت المقدس را آنها به زور اشغال کرده اند، بیائید که باهم  به آنجا برویم، آنها در جواب می‌گویند: «قالُوا یا مُوسى‏ إِنَّا لَنْ نَدْخُلَها أَبَداً ما دامُوا فِیها فَاذْهَبْ أَنْتَ وَ رَبُّکَ فَقاتِلا إِنَّا هاهُنا قاعِدُونَ»[10] (بنى اسرائیل) گفتند اى موسى تا آنها در آنجا هستند ما هرگز وارد آن نخواهیم شد، تو و پروردگارت بروید و (با آنان) جنگ کنید، ما همین جا نشسته‏ایم.

اما از این طرف یاران امام حسین علیه السلام، را می‌بینیم که چگونه در شب عاشورا، اعلام آمادگی می‌کنند، زهیر بن قین می‌گوید؛ ای کاش هزار مرتبه کشته می‌شدم و دو باره زنده می‌شدم، اما شما یا حسین با اهل بیت خود، آسیب نمی‌دیدید.

4- اهل بیت امام حسین علیه السلام

یکی دیگر از عوامل جاویدانگی نهضت عاشورا، اهل بیت امام حسین علیه السلام، است، که هرکدام از آنها در فرصت های مختلف به بهترین نحو از فرصت استفاده نموده و پیام شهدای کربلا را برای مردم رسانیدند، و جلو نیرنگ و تحریف یزیدیان را گرفتند. و صدای مظلومیت شان را بگوش جهانیان رسانیدند. علامه مجلسی در کتاب شریف بحار الانوار، میگوید: که من در برخی از کتب دیدم که از فاطمه بنت الحسین نقل نموده اند، که آن مخدره فرموده است که در روز عاشورا من کنار خیمه ای استاده بودم، دیدم دشمنان بر بردن مطهر شهدا اسب می‌تازند، در همین هنگام به ذهنم خطور کرد، که از این بعد بر سر ما چه می‌آید، اما یک وقت دیدم که دشمن به زنها و بچه ها حمله نمود و آنها با نیزه می‌زدند و فریاد آنها به واحسینا بلند بود، و من به عمه ام، ام گلثوم پناه بردم، و یک وقت دیدم که نانجیبی به سمت من می‌آید و من هم را بیابان را در پیش گرفتم و فرار کردم، اما آن ناجیب به من رسید و با نیزه بر شانه ام زد که به زمین افتادم، و گوشواره ام را از گوشم کشید، و از گوشم خون جاری شد، و دیگر بی هوش شدم و چیزی نفهمیدم، اما یک وقت دیدم که عمه ام زینب بالای سرم نشسته و گریه می‌کند، و میفرماید؛ جان عمه برخیز که بسوی خیمه های نیم سوخته برویم و ببینیم که بر سر دیگران چه آمده است. ولاحول ولاقوة الا بالله العلی العظیم.

[1] . سورة آل عمران، آیه 26.

[2] . سورة دهر، آیه 3.

[3] . مستدرک وسائل، ص 318.

[4] . سورة نحل، آیه96.

[5] . همان، آیه 97.

[6] . سورة مریم، آیه 96.

[7] . لؤلؤ و مرجان، ص 37.

[8] . بحار الانوار، ج 98، ص 76.

[9] . فی ظلال القرآن، ج5، ص 454.

[10] . سورة مائده، آیه 24.