«اللَّهُمَّ اجْعَلْنا عِنْدَکَ وَجِیهاً بِالْحُسَیْنِ علیه السلام فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة» 

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِی حَلَّتْ بِفِنَائِکَ عَلَیْکَ مِنِّی سَلَامُ اللَّهِ أَبَداً مَا بَقِیتُ وَ بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ وَ لَا جَعَلَهُ اللَّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیَارَتِکُمْ السَّلَامُ عَلَى الْحُسَیْنِ وَ عَلَى عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عَلَى أَوْلَادِ الْحُسَیْنِ‏ وَ عَلَى أَصْحَابِ الْحُسَیْن‏.

خداوند متعال در قرآن کریم، پیامبر گرامی اسلام (ص)، را به عنوان الگوی احسن معرفی نموده است که «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً»[1]  براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نیکویى بود، براى آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند، و خدا را بسیار یاد مى‏کنند.

از این آیة مبارکه استفاده می‌شود که با اقتدا کردن به پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم، انسان می‌تواند، اعمال و رفتار خودش را اصلاح نماید، و در «صراط مستقیم» قرار بگیرد. قابل توجه اینکه قرآن کریم در این آیة شریفه، اسوة حسنه را مخصوص کسانی می‌داند که دارای سه ویژگی باشد. الف- امید به خداوند متعال داشته که رحمت خودش را شامل حال او نماید، چون همه چیز از خداوند است و توفیق عمل به کار های نیک نیز از جانب اوست.ب- امید به روز قیامت که در آن روز با عقبه های پانجاه گانه ای که انسان ها پیش رو دارند، این سبب می‌شود که انسان با انگیزة بیشتری به دنبال عمل صالح برود، که در آن روز نتیجة عمل خودش را می‌بیند.ج- ذکر خدا، که انسان خدا را بسیار یاد کند که با این ذکر و یاد خداوند به اعمال نیک خویش تداوم بخشد.

بر اساس این آیة مبارکه بر مؤمنین لازم است که از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم، پیروی نمایند عملاً آن حضرت را سرمشق زندگی خویش قرار دهند، و اعمال شان با اعمال آن حضرت بسنجند، زیرا؛ در آیة فوق، تأسی به پیامبر‌ صلی الله علیه وآله وسلم، به صورت مطلق آمده است که همة زمینه ها را شامل می‌شود.

امام حسین علیه السلام، الگوی زندگی

از طرف دیگر؛ از آنجایی که أئمة معصومین علیهم السلام، همگی نور واحد هستند، بنابراین؛ همگی لازم الاطاعه می‌باشند. علاوه بر این، جابر از امام صادق علیه السلام، نقل می‌کند که امیر المؤمنین علی علیه السلام، به امام حسین علیه السلام، فرمود: «یا ابا عبد الله اسوة انت قِدَما»[2] ای ابوعبد الله، تو از قدیم الایام سر مشق بوده ای.

در روایت دیگری آمده است که طبری از عقبة بن ابی عیزار نقل می‌کند که امام حسین علیه السلام، فرمود؛ «لکم فِیَّ اسوة»[3] من الگوی شما در زندگی هستم. لذا برما لازم است که به آن امام همام اقتدا نمائیم، و سخنان آن حضرت درست بررسی نمائیم و آن را سر لوحة زندگی مان قرار دهیم که سعادت دنیا و آخرت را بدنبال دارد. آنچه که امروزه بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، سخنان حماسی آن حضرت است و کمتر به سخنان اخلاقی آن حضرت پرداخته شده است. برای اینکه در زمینه های مختلف از کلمات گهر بار آن حضرت استفاده نماییم، در اینجا به برخی از سخنان اخلاقی آن حضرت می‌پردازم.

سلام کردن

یکی از آداب مهم زندگی اجتماعی سلام کردن است که در اسلام به آن زیاد سفارش شده است و آثار فراوانی هم دارد. امام حسین علیه السلام، در مورد سلام کردن میفرماید: «لِلسَّلَامِ سَبْعُونَ حَسَنَةً تِسْعٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُبْتَدِئِ وَ وَاحِدَةٌ لِلرَّاد»[4] برای سلام کردن هفتاد حسنه است که شصت و نه تای آن مربوط به سلام کننده است، و یک حسنه هم برای جواب دهنده می‌باشد. در روایت دیگری آن حضرت می‌فرماید: «الْبَخِیلُ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلَام»[5] بخیل کسی است که به سلام دادن بخل بورزد و سلام نکند.

باز هم نقل شده است که شخصی خدمت امام حسین علیه السلام آمده قبل از اینکه سلام کند، عرض کرد که حالت چگونه است؟ امام حسین علیه السلام، به آن شخص فرمود: «السلام قبل الکلام، عافاک الله، ثم قال، لاتأذنوا لاحدٍ حتی یسلم»[6] سلام کردن مقدم بر سخن گفتن است، خداوند ترا عافیت دهد، سپس فرمود؛ به کسی قبل از سلام کردن اجازة سخن گفتن ندهید.

در سیرة پیامبر گرامی اسلام، صلی الله علیه وآله وسلم، می‌خوانیم که آن حضرت در سلام کردن به همه پیشی می‌گرفت، و افرادی بودند که تصمیم می‌گرفتند که زود تر، به پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم، سلام نماید، ولی موفق نمی‌شدند و آن حضرت زود تر سلام می‌کرد. حتی برای کودکان.

سلام کردن در زندگی انسان آثار و برکات فراوانی دارد. یکی از آثار مهم آن، این است که حسنه نصیب انسان می‌شود، و این هم سبب می‌شود که انسان توفیقات بیشتری پیدا نماید، چون کار نیک سبب و مقدمه برای اعمال نیک بعدی می‌شود. یکی دیگر از برکات سلام کردن این است که مهر و محبت بین افراد زیاد می‌شود، و کدورت از بین می‌رود، و سلام کردن تقویت کنندة روابط احتماعی انسان هاست، که اسلام تأکید زیاد به پیوند افراد جامعه دارد و از تشتت و اختلاف بر حذر میدارد. یکی دیگر، از برکات سلام کردن، این است که تواضع و فروتنی را بدنبال دارد، در مقابل آن تکبر است که از صفات بسیار ناپسند است، و سلام کردن سبب می‌شود که این خوی کم کم از بین برود و روحیة تواضع و فروتنی در شخص شکل می‌گیرد.و آثار فراوان دیگر...

فضیلت و کرامت

شخصی به محضر امام حسین علیه السلام، می‌رسد و از آن حضرت سؤال می‌کند که «ما الفضل؟ قال علیه السلام؛ ملک اللسان و بذل الاحسان، قیل؛ فما النقص؟ قال(ع)؛ التکلف لما لایعینک»[7]

از حضرت پرسید که فضیلت چیست؟ امام علیه السلام فرمود؛ عنان زبان را در اختیار داشتن و بذل نیکی فضیلت است. باز از حضرت پرسید که نقصان چیست؟ حضرت فرمود؛ نقصان این است که انسان خود را به کاری مشغول نماید که سودی به او ندارد.

امام علیه السلام، در این حدیث شریف دو چیز موجب فضیلت بیان می‌کند، یکی حفظ زبان است که انسان زبان خود را کنترل نماید، و هر چیزی را هوس کرد نگوید، باید ابتدا بسنجد که این کلام به نفع اوست یا به ضرر او. به همین جهت است که می‌بینیم امام علی علیه السلام، در خطبة متقین، اولین صفت مهم را که برای متقین بیان کند، صواب در گفتار است. «فَالْمُتَّقُونَ فِیهَا هُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَادُ وَ مَشْیُهُمُ التَّوَاضُع‏...»[8]  متقین در این دنیا دارای فضائلی هستند، گفتار شان صواب است، و پوشش شان میانه روی است و روش شان فروتنی...

در این فراز شریف که «منطقهم الصواب» آمده است، اشاره به نخستین گام خود سازی و تربیت اهل فضل دارد. زبان که بیشترین گناهان کبیره بوسیلة آن انجام می‌شود، و بهترین عبادتها نیز به وسیلة آن صورت می‌گیرد، اگر اصلاح شود همة وجود انسان رو به صلاح می‌رود. «صواب» به هر سخنی حق و مفیدی گفته می‌شود که مفهوم بسیار وسیعی دارد.

امام باقر علیه السلام در مورد زبان میفرماید: «إن هذا اللسان مفتاح کل خیر وشرفینبغی للمؤمن أن یختم علی لسانه کما یختم علی ذهبه و فضته»[9] این زبان کلید هر خیر وشری است، پس سزاوار است که مؤمن بر زبانش مهر زند، همانگونه که بر طلا و نقره اش مهر می‌زند. یعنی در جای محفوظی نگهداری می‌کند.

در این روایت شریف، زبان به کلیدی تشبیه شده که در های خیر و شر بوسیلة آن باز میشود، اگر انسان زبانش را کنترل نکند، آنوقت است که انواع شرور بوسیلة آن آزاد می‌شود، از باب نمود، اگر انسان زبان خود را کنترل نکند، غیبت که در قرآن کریم از آن تعبیر به خوردن گوشت میت شده است، بوسیلة این زبان، این در باز می‌شود، و غیبت صورت می‌گیرد، اگر این زبان فلتری نداشته که بوسیلة عقل کنترل شود، در تهمت را باز می‌کند، و آبروی افراد را می‌برد، و همین طور موجب زخم زبان زدن به دیگران، دروغ و ... می‌شود.

دومین چیزی که موجب فضیلت می‌شود، امام حسین علیه السلام، آن را بخشش نیکو معرفی نموده است، که از آن به «بذل الاحسان» یاد نموده است. در جای دیگر آن حضرت میفرماید:«انّ حوائج النّاس الیکم مِنْ نِعَم اللَّه علیکم، فلا تُملّوا النّعم، فتتحوّلَ الى غیرکم» [10]

 بى‏تردید اظهار نیازمندى مردم براى شما، از نعمت‏هاى الهى است؛ مبادا از آن خسته شوید که در این صورت، این خیر به دیگران منتقل مى‏شود.

امیر المؤمنین علی علیه السلام، همین معنا را در نامة 31، نهج البلاغه، خطاب به فرزندش امام حسن علیه السلام، بسیار زیبا بیان نموده است. آنجا که میفرماید:«وَ اعْلَمْ أَنَّ أَمَامَکَ طَرِیقاً ذَا مَسَافَةٍ بَعِیدَةٍ-  وَ مَشَقَّةٍ شَدِیدَةٍ وَ أَنَّهُ لَا غِنَى بِکَ فِیهِ عَنْ حُسْنِ الِارْتِیَادِ وَ قَدْرِ بَلَاغِکَ مِنَ الزَّادِ مَعَ خِفَّةِ الظَّهْرِ فَلَا تَحْمِلَنَّ عَلَى ظَهْرِکَ فَوْقَ طَاقَتِکَ  فَیَکُونَ ثِقْلُ ذَلِکَ وَبَالًا عَلَیْکَ وَ إِذَا وَجَدْتَ مِنْ أَهْلِ الْفَاقَةِ مَنْ یَحْمِلُ لَکَ زَادَکَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَیُوَافِیکَ بِهِ غَداً حَیْثُ تَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَاغْتَنِمْهُ وَ حَمِّلْهُ إِیَّاهُ وَ أَکْثِرْ مِنْ تَزْوِیدِهِ وَ أَنْتَ قَادِرٌ عَلَیْهِ-  فَلَعَلَّکَ تَطْلُبُهُ فَلَا تَجِدُهُ وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَکَ فِی حَالِ غِنَاکَ لِیَجْعَلَ قَضَاءَهُ لَکَ فِی یَوْمِ عُسْرَتِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ أَمَامَکَ عَقَبَةً کَئُوداً...»

بدان که راهى در پیش رو دارى، بسیار دور و بسى سهمگین، و تو در آن راه از نیکخواهى و توشه بردارى به مقدارى که تو را با سبکبارى به سر منزل برساند، بى‏نیاز نیستى، پس بیش از تاب و توانت بر پشت خود بار مکن تا از سنگینى‏اش آزرده نشوى و هر گاه نیازمندى را یافتى که توشه تو را به سمت رستاخیز به دوش بکشد و فردا وقت نیازمندى‏ات آن را به تو برساند، پس او را غنیمت شمار و بار توشه‏ات را بر دوش او قرار ده، و تا توان دارى کمک بیشترى به او بکن که شاید زمانى فرا رسد که او را بجویى و نیابى. و همچنین غنیمت بدان آن کسى را که از تو وامى بطلبد تا روز درماندگى و تنگدستى‏ات آن را به تو باز پس دهد.و بدان که در پیش روى تو گردنه‏اى است که بالا رفتن از آن بس دشوار است.‏

حضرت على علیه السلام، با بیان دو نکته، فرزندش را به صدقه دادن و احسان به مستمندان علاقه‏مند مى‏سازد.

 اول: بخشش و دادن صدقه توشه‏اى است که فقیر تا روز قیامت آن را بر دوش مى‏کشد و در آنجا به هنگام شدّت نیاز بدان، به وى باز مى‏دهد. و لفظ «الزّاد» در اینجا استعاره است از دو فضیلت بخشش و کرم که به وسیله انفاق حاصل مى‏شود. و وجه استعاره، وسیله بودن انفاق و صدقه براى ایمنى نفس از نابودى در بین راه آخرت و باعث رسیدن آن به سعادت دائمى است همان طور که توشه، نجات بخش مسافر در بین راه و باعث رسیدن او به مقصد است. و براى گیرنده صدقه صفت حامل توشه را به طور استعاره آورده است، از آن رو که او وسیله پیدایش آن فضیلت به وسیله آن صدقه و رسیدن ثواب آن به‏ صدقه دهنده در روز قیامت است، و به دریافت صدقه دهنده این فضیلت را و ظهور و بروز آن، روز قیامت در نامه عمل وى، در این عبارت بدان اشاره شده است: فرداى قیامت آن را به تو باز پس دهد. سپس دستور داده است که هر گاه نیازمندى را دید غنیمت شمارد و آن توشه را بر دوش وى قرار دهد و بیشتر به او کمک کند، تا سر حدّ توان به او توشه بسپارد. او را به غنیمت شمردن و شتاب در صدقه دادن با این عبارت تشویق کرده است. شاید زمانى فرا رسد که او را بجویى و نیابى، زیرا؛ اگر وسیله یک کار مهم به گونه‏اى باشد که به هنگام جستجوى آن، گاهى به دست آید و گاهى نیاید پس لازم است که به دست آوردن آن را غنیمت شمرد و در آن باره مسامحه نکرد.

دوم: صدقه دادن به فقیر در حقیقت وامى است از طرف صدقه دهنده که در حال بى‏نیازى مالى را مى‏دهد تا در روز فقر و تنگدستى‏اش به او باز پس دهد.[11]

بخشش امام حسین علیه السلام

شخص مستمندى از کریم‏ترین افراد سؤال کرد. مردم امام حسین علیه السلام را به او معرفى کردند، هنگامى که وارد منزل او شد، حضرت مشغول نماز بود، آن شخص این دو بیت شعر را سرود:

لم یخب الان من رجاک             و من حرّک من دون بابک الحلقة

أنت جواد و أنت معتمد             أبوک قد کان قاتل الفسقة

امروز آن کسى که به تو امید دارد و حلقه در خانه تو را حرکت مى‏دهد، ناامید نمى‏گردد. تو صاحب جود و کرم و مورد اعتماد هستى و پدر تو کشنده‏ى فاسقان بود.

امام علیه السلام چهار هزار درهم به او مرحمت کردند آنگاه با سرودن شعرى از او معذرت خواهى کردند:

خذها فانى الیکُ معتذر             واعلمْ بأنى علیک ذوشفقة

آن شخص وقتى عطیّه امام علیه السلام، را گرفت، شروع به گریه کرد. امام علیه السلام، فرمود:آیا عطاى ما را کم شمردى؟ وى گفت: نه، بلکه گریه‏ام براى آن است که این دست با جود و کرم چگونه زیر خاک پنهان مى‏شود؛ «فقال علیه السلام له‏ لعلک استقللتَ ماأعطیناک قال: لا، ولکن کیف یأکل التّراب جودک»[12]

ای شخص مستمند، نبودی در کربلا، که ببینی در روز عاشورا، این بدن نازنین را چگونه قطعه قطعه کردند، ای شخص نبودی در آن هنگامی که زینب کبری سلام الله علیها، وارد قتگاه شد، نیزه شکسته ها و شمشیر ها و سنگ ها را کنار زد و بدن عزیز فاطمه را بیرون آورد، اول رو کرد به سمت آسمان و عرض نمود؛ «اللهم تقبل منا هذا القلیل من القربان» خدایا این قربانی را از اهلبیت پیامبرت قبول فرما. بعد رو کرد به طرف مدینه خطاب به رسول خدا عرض کرد؛ «یا محمداه! صلی علیک ملیک السماء، هذا الحسین بالعراء مرمل بالدماء مقطع الاعضاء»[13]  یا رسول الله، فرشتگان آسمان به تو درود می‌فرستد، ولی این حسین توست که بخون آغوشته گردیده، و اعضای بدنش قطعه قطعه گردیده.

یا رسول الله

این کشتة فتاده به هامون حسین توست

این صید دست و پا زده در خون حسین توست.

[1] . سورة احزاب، آیه 21.

[2] . کامل الزیارات، ص 150.، بحار الانوار، ج44، ص 262.

[3] . تاریخ طبری، ج 5، ص 403، الکامل فی التاریخ، ج2، ص 553.

[4] . مستدرک الوسائل، ج8، ص 357.

[5] . وسائل الشیعه، ج12، ص 58.

[6] . تحف العقول، ص 175، بحار الانوار، ج 78، ص 117.

[7] . مستدرک الوسائل ج9، ص 24.

[8] . نهج البلاغه، خطبه 193. نسخه صبحی صالح

[9] . تحف العقول، ص 218.

[10] . بحار الانوار،ج 78، ص127.

[11] . ترجمه، شرح نهج البلاغه ابن میثم بحرانی، ج 5، ص 47.

[12] . بحار الانوار، ج 43، ص 190.

[13] . بحار الانوار، ج 45، ص 59. اللهوف، ص 130.